محيط مركز ارائه خدمات دندانپزشكي از قسمت هاي مختلفي تشكيل شده است . هر قسمت مي تواند بر حسب كاري كه در آن انجام ميشود ، دچار آلودگي گردد ، بنابراين محيط كار را از نظر ميزان خطر آلودگي به چند بخش تقسيم مي نمايند .
سطوح محيطي را ميتوان به دو گروه تقسيم كرد :
۱- سطوح تماس كلينيكي
۲- سطوح خانه داري ( غير كلينيكي –Housekeeping )
سطوح غير كلينيكي ( خانه داري )
مانند قلم ها ، سطح روي كابينت هاي بيرون از اتاق كاري ، سرويس هاي بهداشتي عمومي ، سطوح سخت اتاق انتظار ، دستگيره هاي در ، صفحه كليد كامپيوتر ، تلفن ، ميز كار منشي و صندلي ها بايد در پايان روز تميز و ضد عفوني شوند .
براي اين كار بايد اول اين نواحي را با دستمال مرطوب و تميز دستمال كشيد .
استفاده از آب گرم و شوينده هاي معمولي براي اكثر كارهاي نظافت عمومي كافي است . در صورتي كه در اين نواحي در آلودگي مشهودي ايجاد شده باشد ، پس از اجراي مراحل تميز كردن ، ميتوان سطح آلوده را با يك محلول ضد عفوني كننده شيميايي بيمارستاني داراي اثر متوسط ( توبركلوسيدال ) كه توسط اداره غذا و داروي كشور تاييد شده و با سطوح مذكور سازگاري داشته باشد ، ضد عفوني نمود .
سطوح تماس كلينيكي .
° شستشو ( تميز كردن ) ، اولين قدم ضروري براي هر نوع روش ضد عفوني كردن است . عمل فيزيكي شستن با شوينده ها و سورفكتانت ها و آبكشي با آب ، تعداد قابل ملاحظه اي از ميكروارگانيسم ها را از روي سطح حذف مي نمايد . اگر سطح آلوده اول تميز نشود ، موفقيت عمل ضد عفوني كنندگي بعدي زير سوال مي رود .
° اگر نمي توان سطحي را بخوبي تميز و ضد عفوني كرد ، بايد آن را با پوشش هاي محافظ پوشاند . مثلاً دگمه هاي صندلي يونيت دندانپزشكي ، دكمه هاي كنترل آب و هوا روي پوآر ، صفحه كليد يونيت ، دستگيره چراغ يونيت ، شلنگ هندپيس ها و نگهدارنده هاي پوآر آب / هوا از سطوحي هستند كه در صورت ايجاد آلودگي ، تميز و ضد عفوني كردن شان بسيار مشكل بوده و اتوكلاو كردن شان غير ممكن است ، مي توان اين سطوح را با پوشش هاي پلاستيكي ، فويل آلومينيوم يا ساير پوشش هاي محافظ متناسب و مورد تاييد ، محافظت كرد ، مانند لفاف ها ، بسته ها ، ورقه ها و لوله پلاستيكي / كاغذي با يك رويه پلاستيكي غير قابل نفوذ به آب يا ورقه هاي فويل آلومينيوم .
° اين پوشش ها پس از هر بيمار تعويض شوند .
مثال هايي از سطوح تماس كلينيكي :
دستگيره چراغ يوتيت ، كليدهاي كنترل يونيت و صندلي ، دستگاه راديوگرافي و متعلقات آن ، كامپيوترهاي كنار يونيت ، بسته ها يا ظرفهاي محتوي مواد دندانپزشكي ( مانند سرنگ هاي كامپوزيت ) ، دستگيره كشوها ، شيرهاي آب دستشويي موجود در اتاق كار ، سطح روي ميز كار ، قلم موجود در اتاق كار ، تلفن گوشي موجود در اتاق كار ، دستگيره در اتاق كار
اتاق كار دندانپزشكي
اتاق كار همان اتاقي است كه يونيت دندانپزشكي در آن نصب شده است و درمان بيماران در آنجا انجام مي شود . اتاق كار را مي توان از نظر خطر ايجاد آلودگي به سه ناحيه تقسيم كرد :
۱- ناحيه درماني ( Treatment Zone )
۲- بخش حاشيه اي ناحيه درماني ( Treatment Fringe )
۳- ساير نواحي اتاق
نوع ناحيه
سطوح و وسايل موجود
روش كار
۱- ناحيه درماني ناحيه پاشش
وسايل ، ميز وسايل ، سر قلم هاي اولتراسونيك ، تري هاي قالبگيري ، هندپيس ها ، ساكشن و سرساكشن ها ، نوك پوآر آب / هوا و دست هاي دندانپزشك كه دستكش پوشيده است .
استريليزاسيون پوشش هاي محافظ يكبار مصرف و ضد عفوني كردن با محلول هاي داراي اثر قوي يا متوسط
۲- بخش حاشيه اي ناحيه درماني – ناحيه پاشش
صندلي يونيت ، كليدهاي كنترل ، دستگيره چراغ ، كراشوار ، سطح روي كابينت ها ، آمالگاماتور ، نگهدارنده سيني وسايل يونيت ، چراغ يونيت ، شلنگ ساكشن ، دستگاه كنترل اولتراسونيك ، رويه بدنه كابينت ها ، عينك محافظ ، نگاتوسكوپ و دستشويي اتاق
ضد عفوني كردن با محلول داراي اثر قوي يا متوسط
۳- ساير نواحي اتاق
ديوار ، كف ، دستگيره در ، كشوها ، قاب عكس هاي روي ديوار ، بدنه صندلي پانل تنظيم برق يونيت و اتاق ، قلم ، تلفن ، داخل كابينت ها ، كابينت دستشويي .
ضد عفوني كردن با محلول ضد عفوني كننده داراي اثر ضعيف يا متوسط به طور مرتب
خلاصه اي از روش هاي آلودگي زدايي از وسايل و سطوح موجود در مراكز ارائه خدمات دندانپزشكي
نوع وسيله/ سطح
روش آلودگي زدايي
سيني وسايل متصل به يونيت و دستگيره آن
- در طول درمان آنها را پوشش محافظ مانند سلوفان بپوشانيد.
- پس از پايان درمان ، آنها را با يك محلول ضد عفوني كننده بيمارستاني داراي اثر ضعبف يا متوسط ضد عفوني نماييد
برس هاي تمييز كننده وسايل
- دور بياندازيد ( انواع يكبار مصرف)
- آنها را شسته و سپس اتو كلاو نماييد.
- آنها را بصورت خشك نگهداري كنيد
فرزها ( الماسي / كاربايد)
- در يك ماده ضد عفوني كننده آنزيمي غوطه ور سازيد. غلظت ماده و زمان غوطه ور سازي را دستورات كارخانه سازنده محلول تعيين ميكند.
- فرزهاي ضد عفوني شده را اتو كلاو كرده و بصورت خشك نگهداري نماييد.
- فرزهاي استريل را بصورت يكبار مصرف استفاده نماييد.
فرش / موكت
- براي استفاده در نواحي كلينيكال و آلودگي زدايي مناسب نيستند.
- آنها را هر روز جارو برقي بكشيد.
- آنها را به صورت دوره اي بخار شويي نماييد.
دستگاه لايت كيور
- نوك دستگاه را با سلوفان يا پوشش هاي پلاستيكي يكبار مصرف شفاف بپوشانيد . انواع يكبار مصرف يا قابل اتو كلاو اين TIP ها هم موجودند . روكش هاي محافظ پس از هر بيمار عوض شوند.
- پس از هر بيمار ، سطح بيروني دستگاه را با يك محلول ضد عفوني كننده بيمارستاني داراي اثر ضعيف يا متوسط ضد عفوني نماييد.
صندلي يونيت و تابوره
- پوشش سطحي آن بايد سالم باشد.
- مرتبا با آب گرم و شوينده مناسب تميز شود.
- پاشش هاي خون / مايعات بدني بايد بلافاصله توسط محلول رقيق هيپو كلريت سديم تميز شده و سپس با يك محلول ضد عفوني كننده بيمارستاني داراي اثر متوسط ضد عفوني شوند.
- سازگاري مواد شيميايي با رويه صندلي و تابوره با كارخانه سازنده چك شود.
كليدهاي كنترل صندلي يونيت
- با سلوفان يا پوشش هاي محافظ پوشانده شوند. پوشش هاي قديمي پس از هر بيمار عوض شده و روكش هاي جديد استفاده شوند.
- در پايان روز با محلول ضد عفوني كننده بيمارستاني داراي اثر ضعيف يا متوسط ضد عفوني شوند.
مبلمان
- مبلماني را انتخاب كنيد كه روكش آنها قا بل دستمال كشيدن و تميز كردن باشد.
- استفاده از مبلمان پارچه اي در نواحي درماني و آلودگي زدايي ممنوع است .
- پوشش مبلمان بايد سالم باشد.
- اگر آلودگي مشهودي دارند، آنها را با محلول رقيق هيپوكلريت سديم تميز كنيد.
دستگيره چراغ يونيت
- با سلوفان يا روكش محافظ يكبار مصرف بپوشانيد و روكش ها را پس از هر بيمار عوض كنيد.
- در پايان روز با ضد عفوني كننده بيمارستاني داراي اثر ضعيف يا متوسط ضد عفوني نماييد.
طرح ناحيه / اتاق آلودگي زدايي
اين ناحيه بايد به دو بخش كاملا مجزا تقسيم شود تا حركت وسايل و افراد د آن بصورت يكطرفه انجام پذيرد:
۱-ناحيه شستشوي وسايل آلوده ( ناحيه آلوده )
۲- ناحيه تميز
اين دو بخش بوسيله يك ميز كاري ضد آب و قابل شستشو به هم متصلند.
۱- ناحيه آلوده :
- اولين قسمت اين ناحيه ، محلي است كه وسايل آلوده وارد مي شوند و روي ميز كاري قرار مي گيرند.
- دومين قسمت محل مخازني است كه وسايل آلوده پس از ورود به اين مخازن ، منتقل ميشوند.
- اگر شستشوي وسايل به روش دستي انجام مي شود ، سومين ناحيه محل سينك عميقي است كه وسايل در آن شسته ميشوند. از اين سينك نيابد براي شستشوي دست ها استفاده كرد.
- اگر شستشوي وسايل به روش هاي اتوماتيك انجام ميشود ، به جاي سينك عميق مخصوص شستشو ، دستگاه شوينده اولترا سونيك در ناحيه سوم قرار مي گيرد.
-محل چهارم مخصوص دستگاه هاي شوينده – ضد عفوني كننده حرارتي است كه وجودشان قويا توصيه مي شود ، ولي اجباري نيست .
- محل پنجم اختصاص دارد به دستگاه اتوماتيك تميز و ضد عفوني كننده هند پيس ها كه شرح عملكرد آنها در بخش مربوط به استرليزاسيون هند پيس هاي دندانپزشكي آمده است ، وجود اين وسايل اختياري است .
- آخرين قسمت مربوط به اين ناحيه ، سينك آبكشي وسايل است .
۲- ناحيه تميز:
- اولين قسمت اين ناحيه ، محل پذيرش وسايلي است كه به روش هاي دستي اتوماتيك شسته و ضد عفوني شده اند. اين ناحيه بايد از نور كافي بهره مند باشد تا بتوان وسايل را بخوبي مشاهده و معاينه كرد تا اگر هنوز آلودگي مشهودي روي آنها ديده ميشود ، به ناحيه آلوده باز گردانده شده و مراحل شستشوي آنها دوباره تكرار شود .
- دومين قسمت ، مختص بسته بندي وسايل است ( اگر از اتو كلاو وكيوم دار استفاده ميشود)
- ناحيه سوم ، محل قرار گيري دستگاه استريل كننده ( اتو كلاو كلاس B ) است .
- ناحيه چهارم محل نگهداري وسايل استريلي است كه از اتو كلاو خارج مي شوند.
- ناحيه پنجم محل نگهداري مواد استريل و تميز است .
- اخرين قسمت محل نگهداري وسايل محتفظت شخصي (PPE ) است .
جريان هواي ناحيه / اتاق مخصوص آلودگي زدايي بايد از سمت ناحيه تميز به سمت ناحيه آلوده باشد تا مانع از انتشار آلودگي شود.