مركز پيشگيري و كنترل بيماري ها ( CDC ) زباله هاي توليد شــده در مراكز ارائه خدمات دندانپزشـــكي را به دو دســـــته زباله هاي مشمول قانون (Regulated) و زبا له هاي معمولي ( Non- regulated) تقسيم كرده است .
انواع پس مانده ها :
زباله هاي Non-regulatedهمان زباله هاي معمولي و خانگي هستند كه به روش معمول دفع ميشوند. در اين ديدگاه ، اكثر زباله هاي بوجود آمده در مراكز درماني دندانپزشكي از گروه زباله هاي عمومي پزشكي هستند و مي توان آنها را به همراه زباله هاي معمولي دور ريخت .
مانند : دستكش هاي يكبار مصرف ، ماسك ، گان ، گازهايي كه مختصرا آلوده شده اند ، پوشش هاي پلاستيكي محافظ سطوح و پوشش هايي كه براي محافظت تجهيزات از آلودگي در حين انجام درمان به كار مي روند.
زباله هاي پزشكي Regulated ( مشمول قانون ) زباله هايي هستند عفوني ، كه در هنگا م جابجا كردن و دور انداختن آنها خطر بالاي انتقال عفونت وجود دارد . زباله هاي Regulated را بايد به روش خاصي جمع آوري كرده و دفع نموده حتي گاهي لازم است كه قبل از دفع شدن ، آنها را خنثي يا استريل كرد .
از اين گروه زباله ها مي توان به گازهاي جراحي كه در حين عمل جراحي دندانپزشكي يا پس از آن از خون بيمار اشباع مي شوند ، دندانهاي كشيده شده ، بافت هاي نرم يا سختي كه توسط جراحي از بدن جدا ميشوند و لوازم تيز آلوده ( سر سوزن ، تيغ هاي بيستوري و سيم ها ) اشاره كرد. اينها در واقع زباله هاي جامدي هستند كه در خون يا بزاق بيمار غوطه ور بوده يا از آنها اشباع شده اند.
براي جمع آوري و دفع زباله هاي Regulated ( مشمول قانون ) بايد از كيسه زباله هاي مقاوم به نشت كه داراي علامت " خطر زيستي-Biohazard " است ، استفاده شود ، معمولا يك كيسه براي جمع آوري زباله هاي غير برنده كافي است به شرطي كه كيسه محكم باشد و در آن به خوبي بسته شده باشد . توجه داشته باشيد كه اگر به هر علتي كيسه سوراخ شود يا سطح بيروني آن آلوده گردد ، بايد آن را درون كيسه محكم دومي قرار داد كه آنهم داراي علامت " خطر زيستي " باشد . در هر كيسه بايد جداگانه و به خوبي محكم بسته شود . پس از اين مرحله ميتوان زباله هاي Regulated (مشمول قانون) جمع آوري شده را طبق قوانين موجود دور ريخت .
كد رنگي كيسه هاي زباله
وزارت بهداشت ، در مان و آموزش پزشكي كشور ، پس مانده هاي توليد شده در مراكز ارائه خدمات دندانپزشكي طبق جدول زير تقسيم بندي نموده و كد رنگي مربوطه را براي كيسه زباله مرتبط با هر گروه معرفي نموده است :
جيوه خالص را به هيچ وجه در سطل زباله هاي معمولي يا داخل سيستم فاضلاب شهري نريزيد. در صورت امكان آنرا در ظرف بدون نشت و نشكن با بر چسب " زباله خطر ناك حاوي جيوه خالص " نگهداري و با مراجع مرتبط جهت جمع آوري تماس بگيرند . در غير اين صورت آنرا به نقره مخلوط كرده و آمالگام حاصله را همانند آمالگام مطب دفع كنيد .
ADA توصيه مي كند كه در مطب هاي دندانپزشكي از جيوه توده اي كه به آن جيوه خام ، جيوه مايع يا جيوه خالص هم مي گويند ، استفاده نشود . ADA از سال ۱۹۸۴ استفاده از آمالگام هاي كپسولي را توصيه مي كند . اگر هنوز در مطب تان جيوه مايع داريد ، آنرا براي بازيافت ارسال كنيد.
روش هاي بهينه مديريت پس ماندهاي آمالگام
بايد ها
نبايد ها
از آمالگام هاي كپسولي در اندازه هاي مختلف استفاده كنيد .
از جيوه مايع استفاده نكنيد
كپسولهاي خالي آمالگام را بازيافت كنيد .
كپسولهاي خالي آمالگام را در مخازن زباله هاي خطر ناك براي محيط زيست ( خطر زيستي) ، كيسه زباله هاي عفوني يا زباله هاي معمولي
نيا ندازيد.
آمالگام تماس نيافته ( اضافات آمالگام ) را جمع آوري ، ذخيره و بازيافت نماييد.
اضافات آمالگام را را در مخازن زباله هاي خطر ناك براي محيط زيست ( خطر زيستي) ، كيسه زباله هاي عفوني يا زباله هاي معمولي نيا ندازيد.
تكه هاي آمالگام تماس يافته را كه از پر كردگي هاي آمالگام جدا شده اند ، جمع كرده و بازيافت نماييد .
تكه هاي آمالگام تماس يافته را در مخازن زباله هاي خطر ناك براي محيط زيست ( خطر زيستي) ، كيسه زباله هاي عفوني يا زباله هاي معمولي نيا ندازيد.
براي جدا سازي آمالگام از صافي هاي يونيت ، فيلتر هاي پمپ و كيوم يا جدا كننده هاي آمالگام استفاده كرده و محتويات جمع آوري شده را بازيافت كنيد .
دستگاههاي حاوي آمالگام را رزير شير آب يا در سينك نشوئيد.
دندانهاي كشيده شده داراي پركردگي هاي آمالگام را بازيافت نماييد .
توجه : از مسئول بازيافت بپرسيد كه آيا لازم است اين دندان ها ضد عفوني شوند يا خير .
اين دندانها را در مخازن زباله هاي خطر ناك براي محيط زيست ( خطر زيستي) ، كيسه زباله هاي عفوني يا زباله هاي معمولي نيا ندازيد.
تا جايكه ممكن است سعي كنيد آمالگام را بازيافت نماييد.
زباله هاي آمالگام را در راه هاي آب يا توالت نياندازيد.
براي تميز كردن لوله هاي آب از موادي كه باعث تجزيه آمالگام نمي شوند ، استفاده نماييد .
براي تميز كردن لوله هاي آب از وايتكس يا ساير تركيبات كلر دار استفاده نكنيد .
زباله هاي تيز
در يك ارائه خدمات دندانپزشكي از انواع و اقسام وسايل تيز و برنده يكبار مصرف استفاده مي شود. براي جمع آوري و دفع چنين زباله هايي بايد از مخازن محكم و ضد سوراخ شدگي استفاده كرد كه روي آنها بر چسب "خطر زيستي" يا علامت Biohazard" " نصب شده باشدعلاوه بر آن ، نام مركز بهداشتي – درماني بخش مربوطه ، نام فرد مسئول و تاريخ هم بايد روي مخزن نوشته شود.
نكات كلي زير را در نظر داشته باشيد:
تمام وسايل تيز ، تيغ هاي جراحي ، چاقو ، سوزن و آمپول هاي شيشه اي را بايد در مخازن مخصوص وسايل تيز انداخت .
بهتر است هنگام انجام اعمال جراحي، اين مخزن در نزديك ترين منطقه به محل اجراي درمان قرار بگيرد.
وسايل تيز استفاده شده را با استفاده از ظرف حامل جابه جا نكنيد .
در سر سوزن هاي استفاده شده را نبايد دوباره روي آنها قرار داد و نبايد آنها را رها كرد تا ديگران آنها را دور بريزند . اين كار وظيفه فرد عمل كننده ( دندانپزشك ) است.
اين مخازن را نبايد روي زمين يا در دسترس كودكان كنجكاو قرار داد.
وقتي ۴/۳ اين مخازن پر شد آنها را به محل جمع آوري زباله ها بفرستيد تا به روش مطلوب دفع شوند.
اگر وسيله شيشه اي شكست ، بايد خرده هاي بزرگ شيشه را در يك قوطي مقوايي ريخت و روي آن را برچسب زد.
پر كردن بخش مشخصات روي اين جعبه ها ضروري است تا اگر در مورد محتويات آن مشكلي پيش آمد بتوان مركز و منبع اين زباله ها را به سرعت شناسايي كرد.
دور انداختن وسايل تيز
وسايل تيز آلوده بايد بلافاصله پس از استفاده دور انداخته شوند.
وسايل تيز يك بار مصرف بايد مستقيما توسط دندانپزشك درون ظروف مخصوص زباله هاي تيز انداخته شوند. اين كار نبايد توسط فرد ديگري انجام شود.
وقتي از سوزن و سرنگ يكبار مصرف استفاده كرده ايد ، آنها را به عنوان يك مجموعه واحد ، مستقيما درون مخزن زباله هاي تيز بياندازيد.
قبل از آغاز به استفاده از مخازن مخصوص زباله هاي تيز ، اطمينان حاصل كنيد كه اين ظروف به درستي سر هم شده اند و در آنها كاملا محكم سر جاي خود قرار گرفته است .
اين مخازن بايد در محلي نزديك به محل مصرف وسايل تيز جا سازي شده باشند. استفاده از ديوار يا ترولي در مواردي كه محدوديت فضا داريم ، بلا مانع است .
مخازن مخصوص زباله هاي تيز نبايد روي زمين ، روي يك سطح بي ثبات يا بالاتر از حد شانه قرار گرفته باشند. اين ظروف نبايد در دسترس كودكان يا افراد فاقد صلاحيت قرار گيرند.
وقتي از اين ظروف استفاده نمي شود ، بايد در آنها كاملا بسته باشد.
وقتي ۴/۳ اين مخازن پر شد، بايد در آنها را كاملا مهر وموم كرده و دور انداخت . سعي نكنيد با فشرده كردن محتويات مخزن، جاي بيشتري در آن باز كنيد.
هرگز چيزي را از درون اين ظرف مجددا خارج نكنيد .
نبايد براي دور انداختن اين مخازن ، آنها را در كيسه زباله زرد قرار دهيد.
اگر مخزني آسيب ديده باشد ، بايد قبل از دور انداختن ، آنرا در يك مخزن بزرگتر قرار داده ، آنرا ببنديد و سپس دور بياندازيد.
بايد قبل از دور انداختن مخازن روي آنها برچسب چسبانده و نام و آدرس مطب را نوشت و تاريخ زد.
اطمينان حاصل كنيد كه مخازن پر شده اي كه قرار است جمع آوري شده و دور انداخته شوند، در محلي مناسب و دور از دسترس افراد فاقد صلاحيت قرار گرفته اند.
اصول كلي درباره جدا سازي و دفع زباله ها
۱-زباله هاي كلينيكي و غير كلينيكي ( خانگي) بايد در همه شرايط از هم جدا باشند.
۲- زباله هاي غير كلينيكي (خانگي) مانند كاغذ ، بسته بندي ها ، غذا ، دستمال كاغذي كه براي خشك كردن دست ها استفاده ميشود ، زباله كنترل شده محسوب مي شوند و بايد در كيسه زباله سياه يا شفاف قرار داده شده و به روش معمول دفع شوند.
۳- زباله هاي كلينيكي غير خطر ناك بايد از زباله هاي خطر ناك عفوني جدا شوند.
۴- كيسه زباله مربوط به زباله هاي عفوني خطر ناك بايد در سطح زباله دردار پدالي قرار داده شوند.
۵- بايد وقتي ۴/۳ كيسه زباله ها پر شد ، آنها را دفع نمود.
۶- زباله ها نبايد به بيرون كيسه نشت پيدا كنند ، زباله ها را از يك كيسه به كيسه ديگر جابه جا نكنيد. حتي الا مكان به آنها دست نزنيد.
۷- اگر در ظرف مخصوص زباله هاي تيز ، وسيله اي بياندازيد كه مربوط به بيماري باشد كه به يك بيماري عفوني شناخته شده مبتلا است ، بايد كل مخزن را به عنوان زبا له عفوني خطر ناك دفع كرد.
۸-بهتر است پس مانده هاي دارويي مانند ويال ها ، كارتريج ها ي بي حس كننده موضعي و سرنگ هاي يك بار مصرف آنها و همينطور داروهاي نيمه مصرف شده يا مصرف نشده را از ساير زباله هاي كلينيكي و زباله هاي تيز جدا كرده و در يك مخزن مقاوم و ضد سوراخ شدگي مجزا قرار داد. اين مخزن بايد براي سوزانده شدن فرستاده شود.
۹- اگر مخزن زباله هاي تيز آسيب ديد يا سوراخ شد ، بايد آن را در يك مخزن بزرگتر قرار داد، در آن را بست و آن را دفع نموده.
۱۰-بايد بعضي زباله هاي خاص كلينيكي مانند آمالگام يا محلول هاي ظهور و ثبوت راديو گرافي را از ساير زباله ها جدا نمود و به روشي مناسب ، مطابق قوانين موجود دفع كرد.
۱۱- تمام افرادي كه با زباله ها سرو كار دارند مانند نظافت چيان ، بايد آموزش ببينند كه چگونه زباله را بردارند ، جدا كنند و دور بريزند.
۱۲ - تمام افرادي كه با زباله ها سرو كار دارند، بايد از لوازم محافظت شخصي(PPE ) مانند دستكش هاي خانگي ، روپوش هاي پلاستيكي ، ماسك و گاهي عينك محافظ استفاده نمايند و بر عليه بيماري هپاتيت B واكسينه شده باشند .
۱۳- اگر اين افراد در حين جابجايي زباله ها دچار حوادث ناشي از اجسام تيز آلوده شدند ، بايد طبق دستور العمل ذكر شده در بخش "آسيب هاي ناشي از اجسام تيز " با آنها رفتار شود.
۱۴-زباله ها قبل از دفع بايد در يك محل مناسب و اختصاصي جمع آوري شوند.اين محل بايد تميز ، ايمن و غير قابل دسترسي توسط افراد بدون صلاحيت و حشرات و جانوران موذي باشد . كيسه هاي زباله بايد روي سطح محكم و غير قابل نفوذ نسبت به رطوبت قرار بگيرند تا اگر كيسه ها نشتي پيدا كردند و يا به عللي زباله ها از درون آنها بيرون ريختند ،بتوان سطح را بخوبي تميز و ضد عفوني كرد.
۱۵-كيسه هاي زباله را بايد در سطل هاي محكم و در بسته نگهداري كرد تا هنگام جمع آوري آنها فرا رسد .
۱۶- با توجه به ميزان توليد زباله در مراكز بهداشتي – درماني ، ترتيبي دهيد تا جمع آوري آنها در فواصل زماني معين به نحوي صورت گيرد كه از تجمع آنها در مركز تا حدي امكان جلو گيري شود .
۱۷- محل نگهداري زباله ها بايد روزانه تميز و ضد عفوني شود .